Het lokaal bestuur kan bepaalde beleidsuitvoerende en beleidsvoorbereidende taken verzelfstandigen. Dat wil zeggen dat ze ondergebracht worden in een afzonderlijke structuur, “los” van de stad of gemeente. 

We bekijken de verschillende vormen van verzelfstandiging die zich kunnen voordoen in gemeenten en steden rond cultuur. De creatie van een afzonderlijke structuur kan ofwel intern of extern en al dan niet via een rechtspersoonlijkheid.

De motivatie om te verzelfstandigen is vaak omdat er een behoefte bestaat om wat meer autonomie te hebben op vlak van financiën en personeel. Daarbij ziet men ook in dat er meer autonomie is op vlak van besluitvorming, autonomie van een interne organisatie en de mogelijkheid om met derde te werken.

Voor een meer diepgaandere analyse verwijzen we graag door naar: ‘Beheer en verzelfstandiging in het lokaal cultuurbeleid: een richtkader’ geschreven door Cannie Hannes en de website van Vlaanderen.

Het is belangrijk om niet te vergeten dat wanneer je als overheid of een cultuurcentrum een cultuurbeleid uitwerkt, dat de regels van het Cultuurpact nageleefd worden. Een cultuurbeleid vormgeven op basis van het Cultuurpact houdt rekening met 7 basisregels:

  1. Deelneming aan de voorbereiding en de uitvoering van het cultuurbeleid (art. 3, 6 en 7)
  2. Deelname aan het bestuur van culturele instellingen (art. 8 en 9)
  3. Waarborgen betreffende het gebruik van de culturele infrastructuur (art. 4, 5, 15, 16 en 17)
  4. Waarborgen betreffende de subsidiëring in geld of natura van geregelde culturele activiteiten (art. 10, 11 en 12)
  5. Bijzondere waarborgen inzake geïndividualiseerde aanmoedigingen (art. 13 en 14)
  6. Het gebruik van de communicatiemiddelen (art. 18 en 19)
  7. Waarborgen betreffende het personeel met culturele functies (art. 20)

Denk bijvoorbeeld aan de samenstelling van een bestuursorgaan van een autonoom gemeentebedrijf (AGB) of een extern verzelfstandigd agentschap (EVA). Meer info over de implementatie van de basisregels vind je hier terug. Voor meer informatie over de verschillende wetgevingen die van toepassing kunnen zijn, kan je dit artikel op onze kennisbank bekijken.

Soorten

De verzelfstandiging binnen een lokaal bestuur kan verschillende vormen aannemen, gaande van een intern verzelfstandigd agentschap (IVA) met of zonder rechtspersoonlijkheid, tot een extern verzelfstandigd agentschap (EVA) in privaatrechtelijke vorm of een autonoom gemeentebedrijf (AGB).

Je moet een aantal vragen stellen wanneer je het cultuurbeleid wenst te verzelfstandigen:

  • Geef je de voorkeur aan een intern verzelfstandigd agentschap boven een externe verzelfstandigde agentschap? Omdat je zo meer controle bewaakt over de werking?  
  • Werk je met een rechtspersoonlijkheid? Het al dan niet kiezen voor een rechtspersoonlijkheid is afhankelijk van een aantal fiscale of budgettaire aspecten die je moet overwegen.
  • Kies je eerder voor een externe dienst? Dan is dat vaak omdat er nood is aan vergaande autonomie en onafhankelijkheid in de uitvoering (bv. regulerende agentschappen).
  • Opteer je voor een privaatrechtelijke organisatie? Dan moet je nadenken over een commerciële wijze van beleidsuitvoering (gelijke voorwaarden andere private actoren).

Intern verzelfstandigd agentschap (IVA)

Wat?

Intern verzelfstandigde agentschappen zijn een eenheid binnen de gemeente. Ze zijn te onderscheiden van de gewone diensten van de gemeente omdat ze beschikken over een zekere operationele autonomie. Meestal wordt de organisatie aangestuurd via een beheersovereenkomst of ondernemingsplan. Besturen kunnen nog steeds kiezen voor interne verzelfstandiging, maar zijn daarbij niet langer verplicht om een decretaal voorgeschreven formule te volgen. Zij kunnen voortaan zelf een regeling op maat uitwerken.

Meer weten?

Wanneer nuttig?

Een IVA is relatief eenvoudig en kan nuttig zijn om bepaalde culturele taken en initiatieven in een aparte organisatie te steken zonder dat er een apart rechtspersoon moet worden opgericht.

Werking

Een IVA heeft een zekere autonomie in de werking. Deze autonomie kan over het volgende gaan:

  • het vaststellen en wijzigen van de organisatiestructuur 
  • de uitvoering van het personeelsbeleid
  • de interne controle
  • de organisatie van operationele processen met het oog op de realisatie van de afgesproken doelstellingen 

Met andere woorden: interne verzelfstandiging houdt dus in dat taken of bevoegdheden van de centrale gemeentelijke diensten (zoals bijvoorbeeld de exploitatie van de gemeentelijke cultuurinfrastructuur, culturele programmatie …) worden overgedragen aan een andere meer afgescheiden dienst binnen de gemeente. En dus niet aan een afzonderlijke rechtspersoon worden overgedragen. Tussen het college van burgermeester en schepenen en het hoofd van het IVA wordt een beheersovereenkomst gesloten.

Extern verzelfstandigd agentschap (EVA)

Wat?

Een extern verzelfstandigd agentschap is een rechtspersoon die wordt opgericht volgens de bepalingen van het Wetboek Vennootschappen en Verenigingen (bv. een  VZW, een NV of een BV). Het EVA neemt de rechtsvorm aan en wordt belast met bepaalde beleidsuitvoerende taken van gemeentelijk belang.

Wanneer nuttig?

Een EVA kan nuttig zijn om culturele taken af te zonderen van de gewone werking in een gemeente. Op die manier ontstaat er een grote autonomie. Tegelijkertijd kan er samengewerkt worden met andere partijen, stakeholders, enzovoort ...

  1. Voorbeeld: Cultuurcentrum ‘t Vondel, afgekort als CC ‘t Vondel, is een gemeentelijk extern verzelfstandigd agentschap in privaatrechtelijke vorm die zich tot doel stelt om culturele activiteiten te ontwikkelen. 
  2. Voorbeeld: DeCentrale als extern verzelfstandigde agentschap van Stad Gent. Vandaag is De Centrale in de eerste plaats een centrum dat inzet op creatie en presentatie van muziek die verwijst naar de diversiteit van de stedelijke bevolking.

Voorbereiding

De gemeenteraad beslist over de oprichting op grond van een verslag over de voor- en nadelen van de gekozen vorm van verzelfstandiging. Zo moet men ook in het verslag kunnen aantonen het beheer binnen in de gemeente niet de vereiste voordelen biedt.

Structuur

Een EVA wordt georganiseerd volgens de structuur die men aanneemt. Zowel Cultuurcentrum ’t Vondel als DeCentrale zijn een vzw en moeten daarom de dwingende bepalingen van het wetboek vennootschappen en verenigingen volgen. 

Het EVA zal dus in de meeste gevallen over ten minste een algemene vergadering en een bestuursorgaan beschikken en zal ook de mogelijkheid hebben om een dagelijks bestuurder of directiecomité te benoemen. De gemeente moet steeds de meerderheid van de stemmen in de algemene vergadering bezitten en de meerderheid van bestuurders in het bestuursorgaan benoemen. 

Andere gemeenten (en hun EVA’s), intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, provincies, provinciale extern verzelfstandigde agentschappen, de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest kunnen niet deelnemen.

Werking

Tussen de gemeente en het EVA wordt een samenwerkingsovereenkomst gesloten voor de uitvoering van de toevertrouwde taken van gemeentelijk belang. Volgende zaken moeten worden geregeld:

  • de aanwending van de ter beschikking gestelde of overgedragen personeelsleden, middelen en infrastructuur;
  • binnen de perken en overeenkomstig de toekenningsvoorwaarden, bepaald door de Vlaamse Regering, het presentiegeld en de andere vergoedingen die in het kader van de bestuurlijke werking van het agentschap worden toegekend;
  • de wijze waarop de gemeentelijke vennootschap, vereniging of stichting zal voorzien in een systeem van organisatiebeheersing;
  • de toekenning aan een of meer commissarissen van de controle op de financiële toestand, op de jaarrekening en op de regelmatigheid van de verrichtingen weer te geven in de jaarrekening van de gemeentelijke vennootschap, vereniging of stichting. Die commissarissen zijn erkende bedrijfsrevisoren.

Autonoom gemeentebedrijf (AGB)

Wat?

De rechtsvorm van het autonoom gemeentebedrijf is publiekrechtelijk. Het autonoom gemeentebedrijf vindt zijn juridische basis dus niet in een private rechtsvorm en wordt in dat opzicht soms sui generis (op zichzelf staand) genoemd.

Wanneer nuttig?

Een AGB wordt voornamelijk gebruikt om gemeentelijke structuur in onder te brengen met de bijhorende exploitatie. Dit heeft te maken met (historische) fiscale optimalisatie.

  1. Voorbeeld: Het autonoom gemeentebedrijf Culturele Instellingen Antwerpen/Kunsten treedt op als beheersstructuur voor culturele instellingen van de stad Antwerpen, meer bepaald schouwburgen zoals de Arenberg.

Structuur

Een autonoom gemeentebedrijf is steeds éénhoofdig. Dit wil zeggen dat de gemeente de enige ‘aandeelhouder’ is van haar autonoom gemeentebedrijf. Er kunnen geen private partners, noch andere publieke besturen deelnemen.

Werking

De rechtsvorm van het autonoom gemeentebedrijf wordt in het Decreet Lokaal Bestuur zo omvattend mogelijk geregeld. Volgende aspecten komen daarbij aan bod:

  • Oprichting en ontbinding;
  • Statuten;
  • Toezicht;
  • Relatie tussen gemeente en autonoom gemeentebedrijf (cf. beheersovereenkomst);
  • Samenstelling en werking van de organen (cf. raad van bestuur; directiecomité; gedelegeerd bestuurder);
  • Rechtspositieregeling personeel;
  • Bevoegdheden betreffende leningen;
  • Bevoegdheden betreffende onteigeningen;
  • Bevoegdheden betreffende tarieven voor de geleverde prestaties;
  • Bevoegdheden betreffende participaties;
  • De financiële en boekhoudkundige organisatie.

Bronnen

http://isb.colo.ba.be/doc/Artik/binnenband_april.pdf 

Annick Schramme en Barbara Delft, Cultuur op eigen koers, verzelfstandiging van musea en andere culturele organisaties, Lannoo Campus, 2018.

Info over de AGB

1