Hoe naburige rechten goed overdragen?

Werk je bv. als band samen met een platenlabel of speel je als acteur mee in een film? Dan moet je dat label of de producent contractueel het recht geven om je werk te promoten en te verkopen, door een licentie of een overdracht van je auteursrechten. Om de onderhandelingspositie van de uitvoerder te verstevigen dienen deze contracten of overeenkomsten aan enkele voorwaarden en beginselen te voldoen: 

• Schriftelijk bewijs 
• Interpretatie in het voordeel van de auteur 
• Exploitatieplicht 
• Nog onbekende exploitatievormen 
• Toekomstige werken
• Bijkomende verplichtingen voor exclusieve exploitatiecontracten 

Anders dan bij auteurscontracten is er niet voorzien in een specificatieplicht (verplichting om voor elke exploitatiewijze de duur, de reikwijdte en de vergoeding uitdrukkelijk te beschrijven).

De wetgever heeft ook enkele specifieke regels in het leven geroepen die minder strikt zijn. Zo is er een soort van ‘light regime’ in de verhouding werkgever-werknemer en voor mensen met een ambtenarenstatuut en in de relatie tussen een uitvoerder en diens opdrachtgever als die opdrachtgever actief is in een niet-culturele sector of in de reclamewereld.  

Schriftelijk bewijs 

Een opdrachtgever heeft er belang bij om afspraken schriftelijk vast te leggen. De wetgeving zegt dat ten aanzien van de houder van naburige rechten een contract schriftelijk dient te worden bewezen. Indien de uitvoerend kunstenaar betwist dat hij een bepaald recht zou hebben overgedragen, dan zal de tegenpartij (bv. een uitgever, producent of andere exploitant) het schriftelijk bewijs van die overdracht moeten kunnen voorleggen.

Opgelet: het schriftelijke karakter van het contract is slechts een bewijsregel en geen vormvereiste. Dat wil zeggen dat het ontbreken van een contract niet zomaar betekent dat de overdracht van rechten niet zou zijn gebeurd, maar wel dat je als tegenpartij moet kunnen aantonen dat je wel dat recht hebt als een rechthebbende dat zou betwisten. Je kan dat op verschillende manieren aantonen, dat hoeft niet enkel in een standaard contract te staan: heb je bv. een factuur betaald voor de overdracht van rechten of staat er een overdrachtsregeling in de algemene voorwaarden? Ook dat kan volstaan. 

Interpretatie in het voordeel van de auteur 

Je beschrijft je afspraken en de omvang van de overgedragen rechten best zo duidelijk mogelijk in een contract. In geval van twijfel of onduidelijke clausules zal de overeenkomst immers in het voordeel van de uitvoerend kunstenaar en in het nadeel van de exploitant geïnterpreteerd worden. 

Een voorbeeld is de zaak van het compilatie-album van Helmut Lotti (Brussel 29 november 2000). Helmut Lotti had in de beginjaren van zijn muzikale carrière een licentie-overeenkomst gesloten met de platenmaatschappij BMG om 4 albums uit te brengen in 5 jaar. BMG brengt vervolgens een compilatie-album van Lotti uit (Romantic I en II) zonder hiervoor de toestemming te vragen aan Lotti. Zij dachten uit het contract te kunnen afleiden dat ze hiertoe de rechten hadden. Uit de regel van de restrictieve interpretatie van het contract volgt dat in geval van twijfel in het voordeel van de auteur/uitvoerende kunstenaar moet worden geïnterpreteerd. Het recht om een compilatie-album te maken, was niet uitdrukkelijk vermeld in de licentie-overeenkomt en daarom had de platenfirma eerst toestemming moeten vragen. De cd’s moesten uit de handel worden genomen.

Exploitatieplicht

Als je exploitatierechten krijgt via overdracht of licentie, dan heb je ook een verplichting om dat werk daadwerkelijk te exploiteren. Dat wil zeggen dat je redelijke inspanningen verricht om het werk te gebruiken in overeenstemming met de afspraken die je gemaakt hebt.

Nog onbekende exploitatievormen 

Als uitvoerend kunstenaar kan je in de overeenkomst geen rechten overdragen voor nog onbekende exploitatievormen. Dat zijn technieken die op het ogenblik van het sluiten van het contract nog niet bestonden. In de jaren 80 bijvoorbeeld waren de DVD en het internet nog onbestaande. De producent die de rechten hiervoor later wenst te verkrijgen, zal dan opnieuw aan tafel moeten gaan zitten met de kunstenaar.

Voorbeeld: de Britse producer en DJ Kieran Hebden (Four Tet) bereikte in juni 2022 een akkoord met het label Domino Records over de 50/50 verdeling van inkomsten verbonden aan streaming van een aantal van zijn albums. Hij ondertekende in 2001 een contract met dat label. In het contract werd bepaald dat hij een percentage van 18% van de royalties op de fysieke verkopen zou krijgen. Domino had die bepaling gebruikt om datzelfde percentage van 18% ook te gebruiken voor streams en downloads. Four Tet vocht die praktijk aan omdat het volgens hem niet correct was om die bepaling zomaar toe te passen op deze nieuwe evolutie. De zaak werd uiteindelijk minnelijk geregeld en kwam dus niet voor een rechtbank, maar kan niettemin de discussie over royalties in het digitale tijdperk verder vormgeven.

Toekomstige werken 

Rechten betreffende toekomstige werken overdragen kan slechts voor een beperkte tijd en voor zover het genre waarop de overdracht betrekking heeft, bepaald is. 
 
Een producent kan bijvoorbeeld bedingen dat de auteur-regisseur-acteur voor hun volgende komische film (genre) opnieuw zal samenwerken met dezelfde producent als deze bijv. binnen de vijf jaar wordt gemaakt. 
 
Audiovisuele auteurs moeten wel in het achterhoofd houden dat, indien zij geen contract sluiten met de producent, de rechten vermoed worden te zijn overgedragen aan de producent. Wanneer er geen contract werd gesloten, heeft de auteur wel recht op een redelijke vergoeding. Als ze die discussies willen vermijden, dan blijft het belangrijk om duidelijke afspraken op papier te zetten.

Bijkomende verplichtingen voor exclusieve exploitatiecontracten

Als je je rechten exclusief hebt overgedragen of in licentie gegeven, dan voorziet de wet een aantal onvervreemdbare rechten, waarvan je dus niet contractueel kan afwijken (als dat toch gebeurt, dan mag je die bepalingen voor niet-geschreven beschouwen en dus negeren): 

• Je behoudt altijd het recht op een passende en evenredige vergoeding. Je kan bovendien een bijkomende vergoeding vragen als zou blijken dat de oorspronkelijk overeengekomen vergoeding te laag is in vergelijking met de inkomsten die je tegenpartij uit de exploitatie van dat werk heeft gehaald. Dit moet je wel proportioneel bekijken, in functie van je bijdrage: heb je bv. slechts als sessiemuzikant een kleine rol in de opname, dan sta je veel minder sterk dan als je enige auteur en frontman bent. 

• Je tegenpartij moet je regelmatig en minstens 1 keer per jaar informeren over het gebruik van die werken, o.a. over alle voortgebrachte inkomsten en de verschuldigde vergoeding en over de manieren waarop die gebruikt zijn (hierop bestaan wel een aantal uitzonderingen). 

• De persoon of organisatie aan wie de rechten werden overgedragen of in licentie gegeven, moet de exclusieve rechten binnen de overeengekomen termijn (of een redelijke termijn) exploiteren. Als dat niet gebeurt, dan kan je terug controle nemen over de exploitatie van je werk, bv. door de licentie of de exclusiviteit ervan te beëindigen. Er bestaan hier wel een aantal uitzonderingen op en je moet de exploitant eerst in gebreke stellen via een aangetekend schrijven met ontvangstbewijs.

Ook in de relatie werkgever-werknemer geldt het basisprincipe van het auteursrecht: de maker van het werk of de werknemer is de oorspronkelijke auteur van het werk indien hij de originele creatie tot stand heeft gebracht. De Belgische wetgeving voorziet dus géén automatische overdracht van de auteursrechten aan de werkgever. 
 
Met betrekking tot twee categorieën van werken werd er echter wel voorzien in een weerlegbaar  vermoeden van overdracht van de rechten van de auteur-werknemer aan de werkgever, met name in het geval van: 

• software (artikel XI.296 WER) 
• databanken (artikel XI.187 WER) die in de niet-culturele nijverheid zijn tot stand gekomen. 

Indien de werkgever de rechten van de werknemer wenst te verwerven, zal hij bepaalde regels moeten naleven. De werkgever zorgt er best voor dat de overdracht van rechten schriftelijk wordt vast gelegd. Zo kan hij de overdracht later het beste bewijzen. De overdracht moet uitdrukkelijk zijn voorzien. Dit kan worden bepaald in de arbeidsovereenkomst, in het arbeidsreglement, in een Collectieve Arbeidsovereenkomst (CAO) of in een afzonderlijke overeenkomst, die specifiek betrekking heeft op de auteursrechten of meer algemeen op de intellectuele rechten van de werknemer. 
 
De algemene regels van het contractenrecht zijn in principe van toepassing. 
 
Wanneer de overdracht uitdrukkelijk is voorzien en voor zover de creatie van het auteurswerk binnen het toepassingsgebied van de arbeidsovereenkomst valt, zijn de regels minder streng: 

• De werkgever kan de overdracht dan in vrij algemene bewoordingen omschrijven vermits er dan geen verplichting is om voor elke exploitatiewijze de vergoeding van de auteur, de reikwijdte en de duur te bepalen. 
• Er geldt in dit geval ook geen exploitatieplicht voor de werkgever. De werkgever is vrij om te bepalen welke werken van de werknemer verder geëxploiteerd zullen worden. 
• De werkgever beschikt ook over de mogelijkheid om rechten inzake de nog onbekende exploitatievormen te verwerven.
• De werkgever kan aan de auteur-werknemer ook vragen om de rechten op toekomstige werken te verkrijgen zonder beperking in de tijd en zonder precisering van het genre waarop de overdracht betrekking heeft. De werkgever kan van de werknemer immers eisen dat de rechten op alle werken die de werknemer voor hem maakt in het kader van zijn opdracht aan hem toekomen. 

De algemene principes rond exploitatie blijven wel van toepassing. Heb je auteursrechten overgedragen voor een product dat commercieel bijzonder succesvol is? Dan kan je o.b.v. het principe van de passende en evenredige vergoeding een bijkomende vergoeding vragen.

 
De basisregel van het auteursrecht is ook hier van toepassing: de overdracht van rechten moet uitdrukkelijk overeengekomen worden. Er is geen automatisch vermoeden van overdracht van auteursrechten aan de opdrachtgever. De algemene regels van het contractenrecht zijn in principe van toepassing (zie hierboven). 
 
De wetgever heeft voorzien in meer flexibele regels dan deze van het algemeen contractenrecht. 
 
De overdracht van de vermogensrechten aan de opdrachtgever volgens de soepele modaliteiten is evenwel slechts mogelijk indien: 

• De opdrachtgever een activiteit uitoefent in de niet-culturele sector of in de reclamewereld (bv. een reclamebureau dat aan een producer een opdracht geeft voor het maken van muziek voor een reclamespot). 
• Het auteurswerk bestemd is voor die activiteit (bv. een reclamebureau geeft een beeldend kunstenaar de opdracht om een beeldhouwwerk te maken voor de inkomhal. Dit draagt niet bij tot de activiteit van het bureau en de soepele regels zijn hier dus niet op van toepassing. Het realiseren en uitwerken van een TV-format voor een reclamespot is dat wel). 
• en er uitdrukkelijk in de overdracht van de rechten is voorzien. 

Wanneer voldaan is aan de drie hierboven vermelde voorwaarden, zijn de regels minder streng om de auteursrechten van de auteur-opdrachtnemer te verwerven: 

• De opdrachtgever kan de overdracht dan in vrij algemene bewoordingen omschrijven vermits er dan geen verplichting is om voor elke exploitatiewijze de vergoeding van de auteur, de reikwijdte en de duur te bepalen. 
• Er geldt in dit geval ook geen exploitatieplicht voor de opdrachtgever. De opdrachtgever is vrij om te bepalen welke werken van de auteur verder geëxploiteerd zullen worden. 
• De opdrachtgever beschikt dan ook over de mogelijkheid om rechten inzake de nog onbekende exploitatievormen te verwerven. 
• De opdrachtgever kan aan de auteur-opdrachtnemer ook vragen om de rechten op toekomstige werken te verkrijgen zonder beperking in de tijd en zonder precisering van het genre waarop de overdracht betrekking heeft. 

Ook hier blijven de algemene principes rond exploitatie wel van toepassing. Heb je auteursrechten overgedragen voor een product dat commercieel bijzonder succesvol is? Dan kan je o.b.v. het principe van de passende en evenredige vergoeding een bijkomende vergoeding vragen.