Verzekeren van tentoonstelling van kunstwerken

De verzekering alle risico’s van een tentoonstelling van kunstwerken omvat de verzekering van de kunstwerken en desgevallend de technische randapparatuur, zelfs al heeft die geen kunsthistorische waarde.

Deze verzekering wordt afgesloten door de organisator van de tentoonstelling. Men onderscheidt 3 soorten:

• Verzekering permanente tentoonstelling
• Verzekering tijdelijke tentoonstelling
• Verzekering tijdelijke tentoonstelling “nagel tot nagel” (incl. transport)
   

Deze info is louter informatief. Een voorafgaande analyse van je activiteit is noodzakelijk voor het bepalen van de verschillende dekkingen die beantwoorden aan je specifieke behoeften. De basisdekking kan onderling verschillen al naargelang de verzekeraar.

De befaamde verzekering “nagel tot nagel” (“nail to nail” of “hook to hook”) geeft dekking vanaf het moment dat het kunstwerk van de haak wordt gehaald en wordt verpakt op de plaats van vertrek tot op de tentoonstelling en dan terug tot het wordt uitgepakt op de plaats van vertrek.

Deze verzekering wordt per definitie afgesloten door de tentoonsteller, aangezien hij het kunstwerk leent, met de eigenaar van het werk als begunstigde.

Je hebt twee vormen van verzekeren:

Verzekering in werkelijke waarde:

De premie wordt berekend op basis van een opgegeven waarde. Bij een schadegeval wordt de waarde van het werk geschat door middel van een expertise a posteriori, doch men kan nooit meer dan de opgegeven waarde uitgekeerd krijgen. Bovendien geldt hier ook de proportionele dekking in geval van onderverzekering.

De kunstenaar kan, indien nog steeds zelf eigenaar, toestaan dat zijn kunstwerk slechts voor de productiewaarde verzekerd wordt. Hij kan immers als levend kunstenaar zelf het kunstwerk restaureren of vervangen. Dit is een weinig betwistbare waarde en houdt de premie laag.

Verzekering in aangenomen waarde:

Deze waarde wordt vastgelegd op basis van een voorafgaand expertiseverslag, opgesteld door een expert aanvaard door de verzekeraar. Bij een schadegeval wordt de waarde van de dekking niet betwist en blijft deze een vaste basis.

Opmerking: soms kan er technische apparatuur deel uitmaken van een kunstwerk. Deze moet verzekerd worden in nieuwwaarde, wat voor ouder materiaal niet interessant is.
 

Het verzekeringsvoorstel is maatwerk en wordt opgesteld na verzameling van alle nuttige informatie, aan de hand waarvan de verzekerbaarheid van het risico wordt nagegaan en de verzekeringspremie berekend zal worden.

Gedetailleerde inventaris van wat verzekerd moet worden, met de volgende gegevens en de te verzekeren waarde:

Naam kunstenaar, titel van het kunstwerk, aard en materiaal, afmetingen of gewicht, eventueel het aantal, de waarde als verklaard door de uitlener, vergezeld van fotomateriaal.

Het transport en verblijf van het kunstwerk 

• Plaats van vertrek
• Plaats van verblijf
• Plaats van terugkeer
• Datum van pick-up (liefst met marge)
• Datum van teruggave (liefst met marge)
• Periode van de tentoonstelling (begin- en einddatum)

En als het vervoer niet verzekerd wordt: duur van het volledige verblijf. Per transport moet er dan in principe een afzonderlijk voorstel worden ingevuld. Meerdere kunstwerken met pick-up en teruggave op dezelfde datum en plaats kunnen in hetzelfde voorstel worden opgenomen.

Bijkomende inlichtingen: Wie, waar en hoe?

Deze informatie moet - indien gevraagd - nauwkeurig en gedetailleerd worden weergegeven. Aan de hand hiervan wordt geoordeeld of er genoeg preventieve maatregelen worden genomen.

De beschrijving van het transport en de aard van de verpakking.

Dit omvat ook de handling en de crating, met vermelding wie het zal uitvoeren. Deskundige handling verbiedt een kunstwerk te verplaatsen zonder beschermende verpakking. Een kunstwerk zelf mag nooit met de blote hand worden vastgenomen, alleen met speciale handschoenen. Een kunstwerk wordt dus gekist op de plaats waar het hangt en ontkist op de plaats waar je het gaat hangen. Zeer waardevolle kunstwerken worden dus best door gespecialiseerde firma’s vervoerd en deskundig gekist. De verzekeraar is bijzonder gefocust op hoe en door wie de handling en het transport gebeurt, gezien de meeste schadegevallen zich in die fase voordoen.

Een facility rapport 

Dit is de beschrijving van o.a. de veiligheidsvoorzieningen in het lokaal van tentoonstelling, zoals alarmsysteem, bewaking dag en nacht en alle andere bijkomende maatregelen, bestaande vochtigheids- en temperatuurregeling en schommelingen. Een tentoonstelling in een slecht afsluitbare ruimte zal niet verzekerbaar zijn.

Het calamiteitenplan

Dit is de beschrijving hoe en naar waar de werken zullen geëvacueerd worden bij brand of andere ramp.
 

Alle risico’s, o.a. ook schade of verlies door brand, bliksem, storm, overstroming, kortom de meeste natuurrampen en alle vervoersincidenten.

Opgelet: soms zijn aardbevingen en vulkaanuitbarstingen uitgesloten. Ook diefstal (en schade door-) van het kunstwerk is verzekerd, doch meestal alleen als er sprake is van inbraak, geweld of bedreiging. Verdwijning of gewoon verlies is dus niet altijd gewaarborgd.

Naargelang het traject dat het kunstwerk gedurende de verzekerings-periode aflegt, is het goed na te kijken aan welke risico’s waarvoor geen dekking bestaat het zal worden blootgesteld.

Risico’s die in regel niet gedekt zijn verlies of schade door:

• slijtage, eigen gebrek, ouderdom, werking van het verzekerde voorwerp, breuk van gloeidraadjes van lampen en buizen
• reiniging, restauratie, herstelling, inkadering of fotografische procedés
• wormen, motten, knaagdieren e.d.
• ontoereikende verpakking ten opzichte van de aard van vervoer
• blootstelling aan neerslag en vorst, licht, schommelingen van temperatuur en vochtigheidsgraad, werking van het verluchtings- en verwarmingssysteem, vogeldrek
• graffiti in openlucht
• douanebeslag, oorlog en radioactiviteit
• zware fout van de verzekeringsnemer, de eigenaars of bruikleengevers
• schade aan eet- en drinkwaren te wijten aan uitdrogen of verrotten of bederven
• staking, lockout, revolutie, douanebeslag of gelijkaardig (evenwel bespreekbaar als dekbaar risico)

Men kan stellen dat alle schade die voorzien kan worden, vermeden moet worden, en dat “ondeskundigheid” of “verzuim” bij de behandeling van het kunstwerk niet gedekt zal worden door de verzekering. Handelen te goeder trouw en als een goed huisvader is dus onvoldoende.
Daarom is het goed - zelfs voor eigen gebruik - een facility report op te stellen of op te vragen en na te gaan of bepaalde kunstwerken niet te gevoelig zijn aan bepaalde bestaande bewaaromstandigheden, waardoor de verzekerbaarheid in het gedrang komt.

Het niet dekken van schade geleden onder douanebeslag of beslag van andere autoriteiten is zeer dubieus. We bevinden ons hier op glad ijs, gezien de wetgeving niet in alle landen dezelfde is en er zeer snel tot beslag beslist kan worden, om even vlug tot handlichting over te gaan. Het begrip beslag betreft een juridische handeling die niet in elk land hetzelfde gewicht heeft. Ook de gebruikte terminologie kan verschillen.

De officiële aanzegging van een retentierecht dat de douane uitoefent tot het verkrijgen van betaling van bepaalde uitvoerrechten of belasting die al dan niet een verband hebben met de zending, zou ook als beslag beschouwd kunnen worden. Het voornaamste probleem hier is dat in sommige landen de goederen die in beslag worden genomen voor lange duur, gewoon worden opgeslagen in regen en wind zonder enige deskundige handling.
Het is een beetje een grijze zone. Een reden te meer om zicht te krijgen op de juiste douaneformaliteiten voor import en gebruik te maken van een professionele dienstverlening.
 

Het condition report wordt voor het eerst opgesteld bij het verpakken of kisten van een kunstwerk op de plaats waar het hangt of staat. Het bevat de volledige omschrijving van de staat van het werk, zowel qua sleet, veroudering als schade. Het eerste condition report luidt de verzekerde periode in. Bij aankomst op de plaats van tentoonstelling wordt het werk uitgepakt op de plaats waar het zal hangen. Er wordt een vergelijkend condition report opgesteld.

Na de tentoonstelling wordt op dezelfde wijze tewerk gegaan. Het is aan de hand van de betrouwbaarheid en het correct opstellen van het condition report dat er bewezen zal worden dat de schade in de verzekerde periode werd geleden. Dit wil zeggen dat er bewezen moet worden dat bij de aanvang van de verzekeringsperiode de schade niet bestond en of deze schade voor of na de aankomst van het transport, of tijdens het transport werd geleden. 

De verzekeringsmaatschappij zal dit zeker nagaan vanaf het moment dat zij enige twijfel heeft aan de goede trouw van de verzekeringsnemer of de verzekerde en onderzoeken of er sprake is van bedrog.
 

Normaal gezien doet de verzekeringsmaatschappij afstand van verhaal ten aanzien van de verzekerde tentoonsteller, haar bestuursleden en aangestelden, en wordt ze in de rechten gesubrogeerd van de verzekerde tentoonsteller in hoofde van alle vorderingen die deze zou kunnen hebben op de daders van een schadegeval, de borgen in kwestie en andere verzekeraars. 

De premie zal niet eerder gekend zijn dan bij ontvangst van het voorstel. Het berekenen van de premie is immers maatwerk en geen enkele verzekeraar zal op voorhand een prognose willen doen.

Het verzekeringsattest moet bezorgd worden aan de aangestelde transporteur van het te vervoeren kunstwerk. Pas na voorlegging van dit attest, zal het kunstwerk op transport gesteld worden. De verzekeraar levert deze attesten af, werk per werk, onmiddellijk na het afsluiten van de verzekering.

Professioneel transport

Een professioneel transporteur is slechts beperkt aansprakelijk voor schade aan zijn lading. De limieten zijn verschillend van land tot land en van transportmiddel tot transportmiddel. Een aparte verzekering alle risico’s van de getransporteerde goederen is aangewezen.

Transport voor eigen rekening: eigen risico?

Als privaat vervoerder van een kunstwerk, gedekt door een verzekering “nagel tot nagel”, kan je je in principe apart verzekeren voor “vervoerde goederen” om je verantwoordelijkheid als chauffeur te dekken. 
De verzekeraar die “nagel tot nagel” dekking heeft gegeven, kan bij een schadegeval de schade verhalen op de persoon die de schade heeft veroorzaakt.

In principe is het af te raden dit transport privaat te vervoeren als men het eigen risico niet kan dragen. Zo zou het kunnen gebeuren dat een goede vriend die vrijwillig een transport verzorgt, achteraf moet opdraaien voor de schade.
 

Het gebeurt niet zelden dat de verzekerde ontgoocheld is bij het lezen van het bedrag dat de verzekering hem wil uitkeren bij total loss van zijn geliefd kunstwerk. Het kunstwerk was toch voor veel meer verzekerd?

Er bestaan wel degelijk kunstverzekeringen die het volle verzekerde bedrag uitbetalen zonder enige aarzeling. Anderen niet…

Verzekering van kunst kan zoals gezegd op twee manieren gebeuren: in werkelijke waarde of in aangenomen waarde.

Verzekering in werkelijke waarde

Verzekering in werkelijke waarde gebeurt op basis van een waarde die de verzekerde aangeeft en waarop de premie wordt berekend. De aangegeven waarde is meteen het maximumbedrag dat de verzekering zal uitkeren. Bij een schadegeval zendt de verzekeraar een expert die in geval van total loss de waarde van het kunstwerk bepaalt. Bij een particulier gebeurt dit op grond van martktwaarde, aankoopfactuur en alle criteria die een rol zouden kunnen spelen. Is de eigenaar een particulier dan zal deze in de meeste gevallen zijn aankoopprijs terugkrijgen.

De expert bepaalt het werkelijke verlies die de begunstigde van de verzekering heeft geleden, in dit geval de eigenaar of de voorlopige eigenaar (de galerie).

Maar bij onverkochte kunstwerken ligt het anders en heerst er nogal controverse. Is de eigenaar van een onverkocht kunstwerk de producerende kunstenaar, dan is een ding zeker: de verzekering keert niet de retail prijs uit van het kunstwerk, maar eerder de productiekost van het kunstwerk… wat voor hedendaagse kunst bitter weinig kan zijn, als de tijd die de kunstenaar nodig had om dit kunstwerk te maken niet wordt ingecalculeerd. Is de eigenaar van een onverkocht kunstwerk een galerie, dan zal de verzekering niet meer uitkeren dan de wholesale prijs m.a.w. de door de expert aanvaarde retail prijs min de commissie van de galerie.

Dit is de prijs waarvoor de galerie het werk aankoopt van de kunstenaar (in veel gevallen 50%). In ieder geval, om deze redenen verzekert een galerie doorgaans slechts voor maximaal de waarde die zij bij verkoop verschuldigd zou zijn aan de kunstenaar, of de persoon die het in consignatie heeft gegeven.
Bij een kunstwerk waarvoor reeds een verkoopovereenkomst bestaat kan de winstderving mogelijks worden opgevangen als er een dekking “bedrijfsschade” is afgesloten. In hoeverre dit nuttig is, is twijfelachtig.

Het heeft dus geen zin als kunstenaar of als galerie kunstwerken te verzekeren voor de retail prijs. Zo heeft oververzekering in het algemeen geen zin. Hetzelfde gebeurt als de verzekering burgerlijke aansprakelijkheid van de verantwoordelijke voor de schade tussenkomt. Deze zal de werkelijke schade van de benadeelde partij vergoeden.

Verzekering in aangenomen waarde

Om een kunstwerk te verzekeren in aangenomen waarde moet men een schatting van een expert voorleggen die vervolgens moet worden aangenomen worden door de verzekeraar. Voor hedendaagse kunst kan dat ook een attest zijn van een gerespecteerde kunstgalerie. Een kunstgalerie kan evenwel geen attest voor zichzelf afleveren. Deze verzekering is ook duurder.

Eenmaal de waarde aangenomen door de verzekeraar zal die dan ook zonder enige discussie deze waarde aan de begunstigde uitbetalen in geval van total loss, zelfs al is de werkelijke waarde op dat ogenblik lager. In het laatste geval zal de verzekering alleen de werkelijke waarde kunnen recupereren bij de verantwoordelijke voor de schade.

Kunstverzamelaars die zich laten verzekeren in aangenomen waarde laten (moeten) meestal hun verzameling om de twee jaar (laten) herschatten, om zo steeds voor de juiste waarde te zijn verzekerd.