Cultuur na corona

Anderhalf jaar later is corona nog dagelijks aanwezig in ons leven. Maar we zijn niet bij de pakken blijven zitten.  

We passen ons aan. Vernieuwen. Veranderen. Ook de cultuursector. De coronacrisis was een moeilijke periode. Maar ook een periode van reflectie en experiment.  

• Welke experimenten en innovaties vonden er plaats?  
• Hoe heeft de sector zich aangepast?  
• Wat hebben we daaruit geleerd?  
• En hoe moet het morgen? Na corona?  

De Taskforce Relance Cultuur stuurde Cultuurloket met die vragen het veld in. Cultuurloket werkte samen met de sectorale steunpunten deeltrajecten uit. Een voor de kunsten, samen met Kunstenpunt, Vi.be en Circuscentrum. Een voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk, samen met Socius en een voor het erfgoed, samen met Faro. Op eigen initatief gaf De Federatie input vanuit de amateurkunsten.  

Het resultaat? Vier sectorale rapporten met een inventaris van vernieuwende praktijken die tijdens de coronacrisis versneld werden. Telkens met de nadruk op drie pijlers:   

• Nieuwe zakelijke modellen
• Inhoudelijke innovaties
• Nieuwe ideeën voor alternatieve publieksbenadering

Cultuurloket coördineerde de trajecten als cultuursectorbrede organisatie. Vanuit die rol beschrijven we ook de observatie van tien overkoepelende thema’s en uitdagingen die we zagen in de vier sectorale rapporten.

We spreken over ‘observaties’, omdat het gaat om ontwikkelingen die terug te zien zijn in de verschillende sectoren, maar die ontwikkelingen bevinden zich nog in een beginfase. Het is te vroeg om te kunnen zeggen dat het gaat om  innovatietrends die toekomstbestendig zijn en relevant blijven in een wereld na corona. 

Veel ondernemingen zijn teruggeworpen op de kern van hun bestaan. “Wie zijn we? Wat is onze rol in de maatschappij? Wat is onze missie?”.    

De keuze om de dienstverlening of activiteiten wel of niet digitaal te organiseren, dwong organisaties na te denken over de basis van het maatschappelijke verhaal dat ze willen vertellen, welke impact ze wilden genereren en bij wie. 

Het bewustzijn over de kern van de eigen kracht zorgt dat culturele organisaties in de fase van heropstart en de toekomst sterker staan in hun maatschappelijk gedreven aanpak en er een goede basis is gelegd voor verdere innovatieprocessen. 

In eerste instantie ging het voornamelijk om één op één vertalingen van bestaand aanbod naar een digitale omgeving.Gaandeweg zijn organisaties en cultuurwerkers steeds meer gaan experimenteren met de functionaliteiten van digitale platformen en tools, en ook steeds beter gaan luisteren naar de - vaak hoge - verwachtingen van online gebruikers. Hierdoor vond al snel een evolutie plaats naar meer innovatieve vormen, nieuwe formats en onverwachte samenwerkingen.   

Het experimenteren met digitale vormen en ontsluiting maakte duidelijk dat digitaal aanbod niet zomaar een vervanging kan zijn van het fysieke. Maar het is goed dat organisaties de kracht van online ontsluiting en bereik hebben ervaren. 

Van daaruit wordt nu de analyse gemaakt hoe online en fysiek elkaar aanvullen en versterken. 

Alle deelsectoren geven aan méér publiek te hebben bereikt via digitale kanalen doordat ook nieuwe publieksgroepen zijn bereikt, die eerder niet naar het fysieke aanbod kwamen. 

De eerste indicaties impliceren dat er ook interesse is naar digitale cultuurbeleving en dat digitaal voor sommige doelgroepen de drempel naar cultuurbeleving lijkt te verlagen. Maar er is er nood aan meer kennis over deze doelgroepen en moeten we kijken of deze ontwikkeling zich ook in een wereld na corona voortzet. 

Een belangrijke kanttekening: er zijn ook doelgroepen afgehaakt, in het bijzonder vrijwilligers en ledenverenigingen waarbij het sociale aspect een enorme drijfveer is. 

Er is veel geëxperimenteerd met verschillende kanalen en communicatievormen, en er is een groeiend besef dat langdurige relaties aangaan met doelgroepen belangrijk is.  

De relatie en verbinding die organisaties en cultuurwerkers hebben gelegd met hun doelgroepen werden vaak persoonlijker van aard. De digitale communicatieplatformen werden ingezet als platform voor dialoog en verbinding.  

Veel cultuurorganisaties hebben een model voor eigen inkomsten dat volledig afhankelijk is van bezoek- en participatiebereik. 

Hoewel tijdens de coronacrisis net deze inkomsten hard werden geraakt, is er relatief weinig gezocht naar nieuwe, alternatieve modellen voor eigen inkomsten en aanvullende financiering. Deze trend is trouwens niet uniek voor Vlaanderen, maar zich toont zich ook internationaal. 

Deze competenties en profielen zijn erg gewild op de arbeidsmarkt, waardoor het lastig is om deze mensen te interesseren voor de cultuursector. De lonen die worden betaald door commerciële bedrijven voor deze vaardigheden liggen dan ook ver boven wat de cultuursector kan betalen.  

Een vraag voor de cultuursector is hoe ze een interessante werkgever kan zijn voor mensen met deze vaardigheden. 

Heel wat kunstenaars en cultuurwerkers voeren artistieke, technische of ondersteunende activiteiten uit die als professioneel beschouwd kunnen worden maar die niet vergoed worden op een wijze waardoor een goede opbouw van sociale zekerheidsrechten mogelijk is.   

Freelance cultuurwerkers zagen hun opdrachten en inkomsten tijdens de crisis verloren gaan. Ze kwamen ook niet altijd in aanmerking voor steunmaatregelen, waardoor velen onder hen op zoek gegaan zijn naar een job buiten de sector.  

De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat die praktijken de ontwikkeling van duurzame loopbanen voor kunstenaars en cultuurwerkers ondermijnen. Om werken en ondernemen in cultuur ook na corona mogelijk en aantrekkelijk te maken is er nood aan een gemeenschappelijke inspanning van de overheden en de sector. 

De coronacrisis vergrootte het gevoel van urgentie dat vrijwilligers hadden om zich te engageren voor maatschappelijke uitdagingen van het moment, zoals bijvoorbeeld in de vele vaccinatiecentra.  

Culturele organisaties hebben moeite om vrijwilligers te engageren nu de drive om maatschappelijk relevant te zijn als vrijwilliger nog meer aan bod komt bij andere sectoren.  

Een mooie ontwikkeling was de solidariteit die culturele organisaties met elkaar toonden, bijvoorbeeld door het delen van ervaringen en kennis of het bieden van een podium aan zwaar getroffen deelsectoren. 

In alle sectoren speelden heel wat technische en inhoudelijke vragen naar aanleiding van de noodgedwongen digitale transitie. Hiervoor werd veelvuldig samengewerkt tussen verschillende partners, zowel binnen als buiten de eigen sector.  

De samenwerking op vlak van digitale ontsluiting van het aanbod heeft vernieuwing teweeggebracht:  via gezamenlijk opgebouwde digitale platformen werden kennis en middelen in de sector gedeeld en publiek gezamenlijk bereikt. 

De ervaringen rond digitaal internationaal werken en netwerk bouwen, roepen op tot het aangaan van meer langdurige, residentiële samenwerkingen met buitenlandse partners, dan projectmatig en kortstondig reizen.   

Wil je meer weten? Lees dan ons volledige rapport.   

Benieuwd wat er in de sectorale rapporten staat?  

Lees ze hier: 

Bekijk hier een aantal inspirerende voorbeelden van vernieuwende projecten die hun oorsprong vonden tijdens de crisis: