Bij wie kan je terecht wanneer je in aanraking komt met grensoverschrijdend gedrag, discriminerende intimidatie, geweld of pesterijen in de cultuursector? Een goede optie is Viktor Van der Veken, dus interviewden we hem voor wat meer info.
Viktor is, samen met zijn collega Nina, psycholoog bij de Vlaamse Ombudsdienst. Al iets meer dan een jaar staan ze slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag bij. Iedereen die actief is in de culturele of audiovisuele sector en te maken krijgt met ongewenste intimiteiten, kan Viktor of Nina contacteren.
Hoe contacteer je ze best?
“Je contacteert ons het beste via e-mail. Als je naar het algemeen e-mailadres (genderkamer@vlaamseombudsdienst.be) mailt, dan krijg je het snelst een antwoord, want zowel ik als Nina werken halftijds als psycholoog voor de Vlaamse Ombudsdienst”, laat Viktor weten. Je krijgt binnen de 24 uur antwoord en binnen de week heb je normaal een afspraak met Nina of Viktor.
Wat kan je verwachten?
Door corona gaan de afspraken momenteel vooral digitaal door. “Wanneer er nood aan is, kunnen we ook een fysiek gesprek inplannen. We hebben een vergaderzaal waar we mensen veilig kunnen ontvangen”. Tijdens dit eerste gesprek is er geen tijdslimiet en luisteren Viktor of Nina vooral naar jouw verhaal. Ze polsen naar jouw verwachtingen en vertellen wat ze kunnen doen om te helpen. Daarna krijg je even tijd om alles een plaats te geven en na te denken over eventuele volgende stappen.
“Voor sommige mensen helpt het al om hun verhaal te vertellen. Zij hebben vaak geen nood aan verdere stappen. Anderen dan weer wel, en dan plannen we een tweede gesprek in. Waar nodig en indien ze het willen, kunnen we een bemiddelende rol spelen. We kunnen gesprekken voeren met de andere betrokken partij of eventueel bemiddelen wanneer ze met de andere betrokken partij samen aan tafel willen zitten. Blijft een oplossing of gewenste reactie uit, dan zullen we meer formele stappen ondernemen. Er zijn dus veel pistes mogelijk. Alles hangt af van diegene die ons contacteert, we ondernemen geen stappen die ze niet willen zetten”.
Ook als je op voorhand niet weet welke stappen je precies wilt zetten, kan je met je verhaal bij Viktor of Nina terecht. Alles begint met een eerste gesprek waarin je jouw verhaal vertelt. Wat daarna volgt (of niet volgt), beslis je volledig zelf.
Waarom is het belangrijk dat je jouw verhaal doet?
“Het eerste jaar dat ik als psycholoog bij de Vlaamse Ombudsdienst werkte, zag ik vooral een hoge nood bij mensen om hun verhalen te laten registreren, ergens vast te leggen en de ervaring te erkennen. Dit jaar merk ik dat men meer wenst in dialoog te gaan met de organisatie of pleger en te werken naar herstel”. Meer en meer nemen slachtoffers verdere stappen, maar dat is niet verplicht. Ook je verhaal laten registreren doet al veel, voor jezelf én anderen. Viktor en Nina rapporteren namelijk rechtstreeks naar departementen en ministers. Ze bundelen alle verhalen (anoniem), zoeken er patronen in en maken aanbevelingen.
“Het gebeurt ook vaak dat slachtoffers van ongewenste intimiteiten aan self-blaming doen. Ze normaliseren de situatie voor zichzelf en zien zichzelf als de oorzaak. Dat is een beschermingsmechanisme: als ze zelf in fout waren, hebben ze controle over de situatie en kunnen ze ervoor zorgen dat dit niet nog eens gebeurt. Doordat ze alles voor zichzelf houden en normaliseren, krijgen ze een vals gevoel van controle, maar vooral een laag zelfbeeld, met veel psychisch leed als gevolg. Daarom is het zo belangrijk om je verhaal te doen: om deze self-blaming te counteren.”
Voor sommigen is het gemakkelijker om te praten met iemand die ze kennen; dan is je verhaal vertellen aan je eigen vertrouwenspersoon een goede eerste stap. Anderen voelen zich meer op hun gemak om met iemand die ze niet kennen te praten over gevoeligere onderwerpen; dan kan je Viktor of Nina contacteren. Je kiest zelf aan wie je jouw verhaal doet, zolang het in een veilige omgeving is met iemand die je vertrouwt.
“We zien nu, meer dan vroeger, een empowerment en bewustwording om erover te babbelen. Meer en meer zien mensen in dat de oorzaak van grensoverschrijdend gedrag een maatschappelijk probleem is, op het niveau van de organisatie, en geen individueel probleem. Slachtoffers zijn sneller geneigd om hun verhaal te delen om dat momentum te versterken. Door organisaties zoals Engagement Arts delen lotgenoten de moed die ze hebben om hun verhaal te vertellen en dat werkt aanstekelijk. Dat is een positieve evolutie en we hopen dat dat zo blijft vooruitgaan, zodat er op termijn een veilige omgeving wordt gecreëerd.”
Wat kan je als culturele organisatie doen om te helpen?
“Organisaties kunnen zelf de dialoog aangaan en de bespreekbaarheid van grensoverschrijdend gedrag promoten. Ze kunnen het proactief op de agenda brengen door bijvoorbeeld een integriteitsbeleid op te stellen waarin staat op welke manier de werknemers met elkaar moeten werken en dat ze op elk moment vrij zijn om aan te kaarten als ze zich er toch niet oké bij voelen. Alle beetjes helpen om praten over ongewenst gedrag uit de taboesfeer te halen.”
Tip
Sensoa, Icoba en Pimento zijn gestart met de ontwikkeling van een digitaal raamwerk dat organisaties ondersteunt in het opzetten van een integriteitsbeleid: ‘grenswijs.be’. Iets om de gaten te houden! Ondertussen kan je ook terecht op de website van de Vlaamse Overheid waar ze een leidraad hebben opgesteld voor integriteitsactoren van de Vlaamse overheid, maar die voor iedereen interessant is.
Wat kan je als omstaander doen om te helpen?
“Het beste dat je kan doen als omstaander is niet wegkijken. Dat is ook de basis van de 1712-campagne: #kijknietweg. De campagne roept op om niet weg te kijken bij grensoverschrijdend gedrag omdat gevoelens van taboe, schuld, schaamte en angst een grote rol spelen bij slachtoffers, plegers en omstaanders, wat vaak voor barrières zorgt om de stap te zetten naar hulpverlening of het intern binnen de organisatie bespreekbaar te maken. Men kijkt soms liever weg dan een moeilijk gesprek aan te gaan. Daarin willen we omstaanders juist sensibiliseren om mede verantwoordelijkheid te dragen om verandering mogelijk te maken.”
“Als omstaander kan je actie ondernemen: je kan de pleger erop aanspreken, je kan het slachtoffer aanraden om professionele hulp in te schakelen, je kan de organisatie waarvoor je werkt vragen om een (beter) integriteitsbeleid uit te werken of je kan een situatie melden. Dit laatste wordt heel af en toe ook bij ons gedaan, dat een omstaander in plaats van het slachtoffer het verhaal deelt met ons. Dit doen ze dan vooral om het verhaal geregistreerd te hebben zodat we een completer beeld krijgen van de dynamieken achter bepaalde problematieken.”
Wat is de impact van corona?
“We hebben eigenlijk evenveel aanvragen nu als voor corona, dus voor ons is er niet echt iets veranderd. Er zijn wel enkele zaken waar we voor moeten opletten. Zo hebben veel organisaties het door corona heel moeilijk, waardoor een integriteitsbeleid opstellen en uitvoeren momenteel de laagste prioriteit heeft. Maar dit is nu juist nóg meer nodig dan voor corona. Vooral jonge mensen aan de start van hun carrière, freelancers of mensen met onzekere toekomstperspectieven zijn vaak het slachtoffer van ongewenste intimiteiten. Hun risicofactoren zijn door corona nog meer uitvergroot, waardoor ze nog kwetsbaarder zijn en we in een negatieve spiraal kunnen belanden. Bij deze dus een oproep naar organisaties om ook in corona te focussen op hun integriteitsbeleid.”
Wie kan er zich aanmelden?
Iedereen die werkt of gewerkt heeft in volgende sectoren van de Vlaamse Gemeenschap:
- culturele sector (muziek, podiumkunsten, beeldende kunsten, socio-culturele sector, erfgoedsector, …)
- audiovisuele sector (TV, film, games, ...)
- geschreven pers
- amateurkunsten
- hoger of deeltijds kunstonderwijs
In welk statuut je werkt(e) maakt niet uit: ook uitzendkrachten, zelfstandigen of vrijwilligers kunnen zich melden.
Het gaat om alle vormen van grensoverschrijdend gedrag: seksueel grensoverschrijdend gedrag, discriminerende intimidatie, geweld en pesterijen.
Viktor en Nina kunnen je te woord staan in het Nederlands, Engels en het Frans.